Khi Triệu Đà sang đánh An-Dương-Vương thì ở bên Tàu nhà Tần đã suy, nhà Hán sắp lên làm vua, nước Tàu đang vào lúc đại loạn, phong tục, chính trị đều đổi khác cả. Vả lại Triệu-Đà là người Tần, cho nên đến khi lấy được Âu-Lạc, gồm cả các quận ở phương nam, lập làm một nước tự chủ, bèn đem chính trị, pháp-luật nước Tàu sang cai-trị đất Nam-Việt9. Vậy trước khi nói đến chuyện nhà Triệu, ta nên xét-xem xã-hội nước Tàu lúc bấy giờ là thế nào.
Nguyên về đời thái-cổ, nước Tàu chia ra từng địa-phương một. Mỗi một địa-phương thì có một người làm thủ-lĩnh, lập thành một nước, gọi là nước chư-hầu, phải triều cống nhà vua.
Số những nước chư hầu ấy thì mỗi đời một khác. Xem như khi vua Đại-Vũ nhà Hạ, hội các nước chư-hầu ở núi Đồ-sơn, kể có hàng vạn nước. Đến khi vua Vũ-vương nhà Chu đi đánh Trụ-vương nhà Ân, thì các nước chư- hầu hội lại cả thảy được 800 nước.
Đánh xong nhà Ân, vua Vũ-Vương phong cho hơn 70 người làm vua chư-hầu, chia ra làm 5 bậc là: công, hầu, bá, tử, nam. Nước phong cho tước công, tước hầu thì rộng 100 dặm gọi là đại quốc; nước phong cho người tước bá thì rộng 70 dặm, gọi là trung quốc; nước phong cho người tước tử, tước nam thì rộng 50 dặm, gọi là tiểu quốc. Những nước không đủ 50 dặm, thì gọi là nước phụ-dung.
Nhà Hạ đặt tam-công, cửu-khanh, 27 đại-phu, 81 nguyên sĩ.
Nhà Ân đặt hai quan tướng, sáu quan thái là: thái-tể, thái-tông, thái- tử, thái-chúc, thái-sĩ, thái-bốc; năm quan là: tư-đồ, tư- mã, tư-không, tư-sĩ, tư-khấu; sáu phủ là: tư-thể, tư-mộc, tư-thủy, tư-thảo, tư-khí, tư-hóa; sáu công là: thổ-công, kim-công, thạch-công, thủy-công, thú-công và thảo-công.
Đến nhà Chu, ông Chu-Công đặt ra sáu quan gọi là: thiên-quan, địa- quan, xuân-quan, hạ-quan, thu-quan, đông-quan. Mỗi một quan lại có 60 thuộc-quan, cộng cả lại là 360 người.
Người làm đầu thiên-quan, gọi là trủng-tể, thống cả việc chính-trị trong nước, việc thu-nạp cả năm và mọi việc ở trong cung. Người làm đầu địa quan gọi là đại-tư-đồ giữ việc nông, việc thương, việc giáo dục và việc cảnh sát. Người làm đầu xuân-quan gọi là đại-tông-bá, giữ việc tế-tự, triều, sính, hội-đồng v.v... Người làm đầu hạ-quan, gọi là đại-tư-mã, giữ việc binh- mã và việc đi đánh dẹp. Người làm đầu thu-quan gọi là đại tư-khấu giữ việc dân, việc hình và việc kiện-tụng. Người làm đầu đông-quan gọi là đại-tư- không, giữ việc khuyến công, khuyến nông và việc thổ mộc v.v...
Trên lục quan lại đặt tam công, là: thái-sứ, thái-phó, thái- bảo; tam cô là : thiếu-sứ, thiếu-phó, thiếu-bảo, để bàn xét việc trị nước yên dân, chứ không dự vào việc hành chính.
Về đời thái-tổ thì có năm hình, ngoài năm hình lại có phép đánh bằng roi da và tội lưu. Đến đời nhà Hạ, nhà Ân và nhà Chu thì lại đặt phép chân, gọt đầu và tội đồ. Đến cuối đời nhà Chu thì đặt ra tội bêu đầu, xé thây lăng trì, mổ, muối v.v...
Binh-chế nhà Hạ và nhà Ân thì không rõ, đến đời nhà Chu thì đặt 5 người làm một ngũ; 5 ngũ tức là 25 người thành một lượng; 4 lượng tức là 100 người làm một tốt; 5 tốt tức là 500 người làm một lữ; 5 lữ tức là 2500 người làm một sư ; 5 sư tức là 12500 người tức là một quân.
Quân thì đặt quan mạnh-đan làm tướng, sư thì đặt quan trung-đại- phu làm súy, lữ thì đặt quan đại-hạ làm súy, tốt thì đặt quan thượng-sĩ làm trưởng, lượng thì đặt quan trung-sĩ làm tư-mã.
Thiên tử có 6 quân; còn những nước chư hầu, nước nào lớn thì có 3 quân, nước vừa có 2 quân, nước nhỏ 1 quân.
Trong nước chia ra làm tỉnh, mỗi tỉnh 8 nhà, 4 tỉnh làm một ấp 32 nhà; 4 ấp làm một khâu, 128 nhà; 4 khâu làm một điện, 512 nhà. Cứ mỗi điện phải chiêu một cỗ binh xa, bốn con ngựa, 12 con bò, 3 người giáp sĩ, 72 người bộ tốt, 25 người để khiêng-tải những đồ nặng. Cả thảy là 100 người.
Về đời thái-cổ thì không biết chia ruộng đất ra làm sao. Từ đời Hạ trở đi thì chia 50 mẫu làm một gian, 10 gian làm một tổ. Cứ 10 nhà cày một lô ruộng, hoa-lợi được bao nhiêu chia làm 10 phần, nhà nước lấy một gọi là phép cống.
Nhà Ân và nhà Chu thì dùng phép tỉnh điền, nghĩa là chia đất ra làm chín khi hình chữ tỉnh. Những khu ở chung quanh làm tư-điền, khu ở giữa để làm công-điền. Mỗi một tỉnh cho 8 nhà ở, đều phải xuất lực cầy cấy công điền rồi nộp hoa lợi cho nhà vua.
Về đời nhà Ân thì mỗi tỉnh có 630 mẫu, mỗi nhà được 70 mẫu; phép đánh thuế gọi là phép trợ. Đến đời nhà Chu thì mỗi tỉnh có 900 mẫu, mỗi nhà có 100 mẫu, phép đánh thuế gọi là phép triệt.
Nhà Chu lại đặt ra lệ cứ 20 tuổi thì được 100 mẫu ruộng, đến 60 tuổi thì trả lại cho nhà nước. Nhà nào có con thứ nhì gọi là dư phu đến 16 tuổi thì được lĩnh 25 mẫu ruộng.
Nhờ có phép chia ruộng như thế nên lúc bấy giờ không có nhiều người nghèo lắm mà cũng không có người giàu lắm. Về sau đến đời Chiến Quốc, người Lý Khôi làm tướng nước Ngụy, bắt dân hết sức làm ruộng, không định hạn như trước nữa; người Thương Ưởng làm tướng nước Tần, bỏ phép tỉnh điền, mở thiên mạch, cho mọi người được tự tiện làm ruộng. Phép chia đất từ đó mới mất dần dần đi.
Nhà Hạ đặt nhà Đông tự làm đại học, nhà Tây tự làm tiểu học. Nhà Ân đặt là Hữu-học làm đại học, nhà Tả-học làm tiểu học. Những nhà đại-học, tiểu học ấy, là chỗ để tập bắn, để nuôi những người già- cả và để tập văn nghệ.
Nhà Chu thì đặt Tích-ung hoặc nhà Thành-quân làm đại học, để cho con vua, con các quan và những người tuấn tú tuyển ở các thôn xã đến học; còn ở châu, ở đảng10 thì đặt nhà tiểu học gọi là Tự và nhà Tường để cho con dân-gian vào học. Lại đặt lệ cứ từ 8 tuổi đến 14 tuổi làm niên hạn cho tiểu học, từ 15 đến 20 tuổi, làm niên-hạn cho đại học. Đại học thì dạy lễ, nhạc, thi, thư; tiểu-học thì dạy cách kính trên nhường dưới và cách ứng đối, v.v...
Học-thuật ở nước Tàu về đời nhà Chu đã thịnh lắm, cho đến đời nhà Xuân-thu có nhiều học-giả như là Lão-tử bàn đạo; Khổng-tử bàn hiếu, đễ, nhân, nghĩa; Mạc Địch bàn lễ kiêm-ái, nên chuộng sự tiết kiệm bỏ âm-nhạc; Dương Chu thì bàn lẽ vị-kỷ, nên tự-trọng thân mình và không chịu thiệt mình để lợi người.
Lại có những pháp-gia như Thân Bất-Hại, Hàn-Phi bàn việc trị thiên- hạ thì chỉ nên dùng pháp-luật, chứ không nên dùng nhân nghĩa. Còn những người như Quỉ Cốc, Thi Giảo, Điền Biền, v.v..., mỗi người đều xướng một học thuyết để dạy người đương thời.
Nước Tàu lấy sự cày ruộng làm gốc, nhưng mà việc nuôi tằm, dệt lụa, việc họp chợ, việc buôn-bán cũng phát-đạt cả.
Dân trong nước chia ra làm 4 thứ: sĩ, nông, công, thương, nhưng mà con người làm quan lại làm quan, con người làm ruộng cứ làm ruộng, chứ con người làm ruộng không được làm quan. Tuy vậy, đến đời Xuân-thu những người thứ dân lên làm tướng văn tướng võ cũng nhiều.
Trong gia-đình thì già trẻ trên dưới phân biệt nghiêm lắm. Con phải theo cha, vợ phải theo chồng, con-trai con-gái từ 7 tuổi trở đi, là không được ăn một mâm, nằm một chiếu nữa. Con trai 30 tuổi mới được lấy vợ, gái 20 tuổi mới được lấy chồng mà hai người cùng họ không được lấy nhau.
Nước Tàu về đời Tam-đại cũng sùng sự tế-tự lắm. Thường cúng-tế thiên, địa, nhật, nguyệt, sơn, xuyên, lâm, trạch. Nhà vua lập đàn Nam-giao để tế Thượng-Đế. Lại có nhà Xã-tắc để tế Thổ-thần và Hậu-tắc. Còn sự thờ-phụng tổ-tiên thì từ vua cho đến thứ-dân đều lấy làm một việc quan trọng trong đời người.
Xem như thế, thì xã-hội nước Tàu về đời Tam-đại đã văn minh lắm, nhưng sau đến cuối đời nhà Chu, vì nhà vua suy-nhược, cho nên chư hầu, người xưng hầu, kẽ xưng vương rồi tranh nhau, đánh nhau như Ngũ-Bá đời Xuân-Thu, Thất-Hùng đời Chiến-Quốc, làm cho trăm họ lầm than khổ sở.
Sau nhà Tần thống-nhất được thiên-hạ, mới bỏ lệ phong-kiến, lập ra quận huyện; bỏ phép tỉnh điền, lập thiên-mạch; cấm nho học đốt sách vở, việc chính-trị thì cốt dùng pháp-luật, để lấy quyền lực mà áp chế.
Đang khi phong-tục nước Tàu biến cải như thế, thì Triệu Đà lập ra nước Nam-Việt (3), đem văn-minh nước Tàu sang truyền-bá ở phương nam, cho nên từ đó về sau người nước mình đều nhiễm cái văn-minh ấy.
9Xin đừng lầm nước Nam-việt ngày xưa với Nam-việt của nước Việt-nam thời nay.
10Cứ 12500 nhà một châu, và 500 nhà làm một đảng thì có nhà Tự, ở đảng thì có nhà Tường.
When Trieu Da went to fight An Duong Vuong, the Qin Dynasty in China had declined, the Han Dynasty was about to take over, China was in great turmoil, customs and politics had changed. Moreover, Trieu Da was a Qin person, so when he took Au Lac, including the southern districts, established an independent country, he brought Chinese politics and laws to rule Nam Viet9. So before talking about the Trieu Dynasty, we should consider what Chinese society was like at that time.
In ancient times, China was divided into regions. Each region had a leader, who established a country, called a vassal state, and had to pay tribute to the king.
The number of vassal states was different from generation to generation. For example, when King Dai Vu of the Xia Dynasty gathered the vassal states at Tu Son Mountain, there were tens of thousands of states. When King Vu of the Zhou Dynasty went to fight King Tru of the Yin Dynasty, the vassal states gathered to a total of 800 states.
After defeating the Yin Dynasty, King Vu appointed more than 70 people as vassal kings, divided into 5 ranks: duke, marquis, earl, baron, and baron. A country conferred the title of duke or marquis was 100 miles wide and was called a great country; a country conferred the title of baron was 70 miles wide and was called a central country; a country conferred the title of baron or baron was 50 miles wide and was called a small country. Countries that are less than 50 miles away are called dependent countries.
The Xia Dynasty established the three dukes, nine ministers, 27 grand-officials, and 81 senior officials.
The Yin Dynasty established two generals, six grand-officials: grand-prime minister, grand-emperor, crown prince, grand-prefect, grand-scholar, grand-scholar, grand-boc; five grand-officials: chancellor, ma-sama, kong-shi, and grand-khan; six prefectures: body, wood, water, grass, air, and chemistry; six public offices: earth-office, metal-office, stone-office, water-office, beast-office, and grass-office.
In the Zhou Dynasty, Duke Zhou established six officials called: heaven-office, earth-office, spring-office, summer-office, autumn-office, and winter-office. Each official had 60 subordinate officials, totaling 360 people.
The head of the celestial official, called the Zhong-te, was in charge of all domestic politics, the yearly revenue collection, and all matters within the palace. The head of the earth official, called the grand-tu-do, was in charge of agriculture, commerce, education, and police affairs. The head of the spring official, called the grand-tong-ba, was in charge of sacrificial ceremonies, court ceremonies, wedding ceremonies, councils, etc. The head of the lower official, called the grand-tu-ma, was in charge of military affairs and war suppression. The head of the autumn official, called the grand-tu-khau, was in charge of civil affairs, criminal affairs, and litigation. The head of the eastern official, called the grand-tu-kong, was in charge of industrial and agricultural promotion, land and wood affairs, etc.
Above the six officials were placed three dukes, namely: the grand-envoy, the grand-tu-pa, and the grand-guard; The three ladies are: the envoy, the deputy, and the treasurer, to discuss the governance of the country and the people, but do not participate in administrative work.
In the reign of the founder, there were five punishments, in addition to the five punishments, there were also the punishments of whipping and exile. During the Xia, Yin and Zhou dynasties, the punishments of foot-stripping, head-shaving and imprisonment were introduced. At the end of the Zhou dynasty, the punishments of displaying the head, tearing the body into pieces, cutting into pieces, salting, etc. were introduced.
The military system of the Xia and Yin dynasties was unclear. In the Zhou dynasty, five men were assigned to form a five; five fives meant 25 men made up a luang; four luang meant 100 men made up a troop; five luang meant 500 men made up a brigade; five brigades meant 2,500 men made up a division; five divisions meant 12,500 men made up an army.
An army appointed a strong-dan official as general, a division appointed a middle-dai-phu official as commander, a division appointed a great-ha official as commander, a tug appointed a high-si official as commander, a quan appointed a middle-si official as commander, a quan appointed a middle-si official as commander.
The emperor had six armies; as for the vassal states, large states had three armies, medium states had two armies, and small states had one army.
The country was divided into provinces, each province had eight houses, four provinces made up a hamlet of 32 houses; 4 hamlets make a commune, 128 houses; 4 communes make a palace, 512 houses. Each palace must recruit one chariot, four horses, 12 oxen, 3 armored men, 72 good foot soldiers, 25 people to carry heavy loads. In total, 100 people.
In the ancient times, it was not known how to divide the land. From the Xia Dynasty onwards, 50 acres were divided into a room, and 10 rooms were divided into a group. Every 10 households plowed a plot of land, and the profits were divided into 10 parts, and the state took one, which was called the tribute method.
The Yin and Zhou Dynasties used the province-field system, which meant dividing the land into nine parts in the shape of the letter "province". The surrounding residential areas were used as private fields, and the middle areas were used as public fields. Each province was given 8 households, and they had to work hard to cultivate the public fields and then pay the profits to the king.
In the Yin Dynasty, each province had 630 acres, each household had 70 acres; the tax system was called the "tro" system. In the Zhou Dynasty, each province had 900 acres, each household had 100 acres; the tax system was called the "triet" system.
The Zhou Dynasty also established a rule that every 20-year-old would receive 100 mu of land, and when they turned 60, they would return it to the state. Any family with a second son, called a du phu, who would reach 16 years old would receive 25 mu of land. Thanks to this land division, at that time there were not many poor people and not many rich people either. Later, during the Warring States period, Li Kui, a general of the Wei Dynasty, forced the people to work hard in the fields, without setting any limits as before; Shang Yang, a general of the Qin Dynasty, abolished the provincial field system, opened up the sky veins, and allowed everyone to work in the fields freely. From then on, the land division system gradually disappeared.
The Xia Dynasty established the Eastern Academy as a university, and the Western Academy as a primary school. The Yin Dynasty established the Right Academy as a university, and the Left Academy as a primary school. These universities and primary schools were places for shooting practice, for the elderly, and for the practice of literature and arts.
The Zhou Dynasty established the Xiyong or Chengjun Academy as universities, for the sons of kings, officials, and talented people selected from the villages to study; and in the prefectures and in the party10, they established elementary schools called the Si and the Xiang for the sons of common people to study. They also established the age limit for elementary school from 8 to 14 years old, and for the age limit for university school from 15 to 20 years old. The university taught rites, music, poetry, and calligraphy; the elementary school taught respect for elders, giving way to juniors, and how to interact with one another, etc.
Learning in China during the Zhou Dynasty was very prosperous, until the Spring and Autumn period, there were many scholars such as Laozi who discussed Taoism; Confucius who discussed filial piety, brotherhood, benevolence, and righteousness; Mo Di who discussed rituals and love, and that one should favor frugality and abandon music; Yang Zhu who discussed selfishness, and that one should respect oneself and not sacrifice oneself to benefit others.
There were also legalists such as Shen Buhai and Han Fei who discussed that governing the world should only use laws, not benevolence and righteousness. As for people like Gui Gu, Shi Jiao, Tian Pian, etc., each of them promoted a doctrine to teach the people of their time.
China took farming as its foundation, but silkworm breeding, silk weaving, market-holding, and trading also flourished.
The people in the country were divided into four classes: scholars, farmers, workers, and merchants, but the people who became officials were officials, the people who farmed were farmed, and the people who farmed were not allowed to become officials. However, during the Spring and Autumn period, many common people became civil and military generals.
In the family, the distinction between old and young was very strict. The son had to follow his father, the wife had to follow her husband, and sons and daughters from the age of 7 onwards were not allowed to eat from the same tray or sleep on the same mat. A son could only marry at the age of 30, and a daughter could only marry at the age of 20, and two people of the same family could not marry each other.
During the Three Dynasties, China also respected sacrifices very much. They often worshiped heaven, earth, sun, moon, mountains, rivers, forests, and lakes. The king built the Nam Giao altar to worship the Supreme God. There was also a Xa Tac house to worship the Tho Than and Hau Tac. As for the worship of ancestors, from the king to the common people, everyone considered it an important thing in life.
In this way, Chinese society during the Three Dynasties was very civilized, but later, at the end of the Zhou Dynasty, because the king was weak, the vassals, some who claimed to be vassals, some who claimed to be kings, competed with each other, fought each other like the Five Hegemons of the Spring and Autumn Period, the Seven Heroes of the Warring States Period, causing the people to suffer and suffer.
After the Qin Dynasty unified the country, they abolished feudalism, established districts and counties; abolished the system of provincial fields, established heavenly veins; banned Confucianism and burned books; political affairs were based on using laws to suppress power.
While Chinese customs were changing like that, Trieu Da established the Nam Viet Kingdom (3), bringing Chinese civilization to spread in the south, so from then on, the people of his country were all influenced by that civilization.
9Please do not confuse the ancient Nam-viet country with the Nam-viet of today's Vietnam.
10For every 12,500 houses in a district, and 500 houses in a party, there is a Tu house, and in a party, there is a Tuong house.